Nieznane epizody w dziejach Wierzbowa i Linowca opisane w nowej książce Karola Plata-Nalborskiego

Poniżej prezentujemy materiał opracowany w oparciu o książkę 
„Śladami masonów z Kociewia i okolic. Dzieje lóż wolnomularskich w Starogardzie Gdańskim, Chełmnie, Świeciu i w Tczewie” autorstwa p. Karola Plata-Nalborskiego, w którym znajdują się wzmianki o historii naszej wsi, parku dworskiego oraz jego dawnych właścicieli. Zachęcamy do przeczytania :-) Dziękujemy autorowi książki Panu Karolowi za przygotowanie tekstu i podzielenie się z nami tymi ciekawostkami z dziejów naszego Sołectwa :-) My podzieliliśmy materiałami archiwalnymi dotyczącymi Wierzbowa.

Masoński epizod w dziejach Wierzbowa i Linowca (gmina Lisewo)

Loża świętojańska „Wilhelm zur strahlenden Gerechtigkeit” („Wilhelm pod Promieniującą Sprawiedliwością”) została utworzona 3 czerwca 1861 r. w Chełmnie, pod patronatem Wielkiej Loży Prus „Royal York zur Freundschaft” z Berlina i pracowała w trzech podstawowych stopniach wtajemniczenia, tj. ucznia, czeladnika i mistrza. Powstała z inicjatywy 17 wolnomularzy należących do najbliższego warsztatu masońskiego „Victoria zu den drei gekrönten Türmen” (Wiktoria pod Trzema Ukoronowanymi Wieżami) z Grudziądza.

Pierwszym przywódcą (Mistrzem Katedry) masonów został wybrany Robert Wilhelm Raabe – deputowany powiatu chełmińskiego (zastępca starosty), honorowy członek berlińskiej Wielkiej Loży Prus, który został inicjowany do masonerii w 1851 r. i doszedł do IV. stopnia wtajemniczenia w „Wewnętrznym Wschodzie” przy loży grudziądzkiej.

Raabe urodził się ok. 1811 r. w Kwidzynie, uczęszczał do gimnazjum elbląskiego, które ukończył w 1831 r. z zamiarem studiowania prawa. Najprawdopodobniej ok. 1856 r. stał się – wspólnie z żoną Pauliną (z d. Lange) – właścicielem dóbr rycerskich we Wierzbowie (gmina Lisewo). Ostatnia wzmianka o wcześniejszym posiadaczu zespołu parkowo-dworskiego, Bartłomieju Jędrzejewskim, pochodzi z roku poprzedniego. Nie ma zatem pewności, dla kogo z wymienionych został wybudowany główny budynek dworu z glinobitki, znajdujący się we wschodniej części majątku. Datowanie na połowę lub 3. ćwiartkę XIX w. nie daje podstaw do jednoznacznego rozstrzygnięcia.

W 1864 r. Robert Wilhelm został wybrany i zatwierdzony na stanowisku mediatora przy parafii w Wabczu. W tym samym roku zrezygnował z funkcji przewodniczącego loży chełmińskiej na rzecz sędziego Friedricha Gotthelfa Fülleborna (ur. 1832). Pozostał jednak zaangażowanym wolnomularzem „Wilhelma pod Promieniującą Sprawiedliwością”: piastował funkcję tzw. Namiestnika Mistrza Katedry i wygłaszał w loży liczne odczyty.

Z dokumentu sporządzonego przez Pracownię Konserwacji Zabytków wynika, że małżeństwo Raabe sprzedało swój majątek w 1867 r. Rok później wieś zmieniła nazwę na Weidenhof. Co ciekawe, w spisie członków loży na lata 1868/69, Robert Wilhelm dalej figuruje jako zamieszkały w tej miejscowości. Natomiast nie ma już go na liście członków komitetu urzędników loży w roku następnym (tj. 1869/70). Prawdopodobnie opuścił powiat chełmiński, tak jak jego współpracownik w administracji powiatowej – starosta Eduard von Schrötter. Wkrótce poszedł w ich ślady także Friedrich Gotthelf Fülleborn, po wyjeździe którego Mistrzem Katedry został wybrany aptekarz i przewodniczący rady miejskiej Chełmna – August Wilhelm Doering.

Dokładnej daty i miejsca śmierci Roberta Wilhelma Raabe nie udało się ustalić. Na przedostatniej stronie wykazu członków loży „Wilhelm zur strahlenden Gerechtigkeit” na lata 1870/71 widnieje informacja o jego „przejściu do wyższego Światła” (jedno z określeń zgonu w żargonie masońskim).

W tym czasie stanowisko przywódcy chełmińskich masonów piastował kupiec, radny i bankier Theophil Kirstein, który dopuścił się oszustwa, okradając kasę kierowanej przez siebie spółki kredytowej, i uciekł z miasta. Został za to usunięty z loży, a „młotek szefa warsztatu” powierzono w 1874 r. Richardowi Raabe (ur. 31 stycznia 1825 r.), krewnemu pierwszego Mistrza Katedry. Zajmował się on hodowlą owiec i bydła, był właścicielem dóbr rycerskich – majątku ziemskiego, spichlerza, parku i dworu w Linowcu.

Trzy lata później kierownictwo loży przejął Julius Steiner, mistrz murarski. Pod koniec lat 70. XIX w. przywódcą chełmińskiej masonerii został Philipp Apel – notariusz i przewodniczący rady miejskiej, z inicjatywy którego w 1880 r. przeniesiono siedzibę warsztatu masońskiego do Świecia. Richard Raabe zrezygnował z pełnienia wszelkich urzędów lożowych. Zmarł w 1898 r., a rok po nim przewodniczący Apel. Począwszy od 1899 r. funkcję Mistrzów Katedry loży Chełmno-Świecie pełnili: Emil Kießner – świecki radca szkolny, Hermann Ziemann – powiatowy inspektor szkolny, Ernst Hempel – właściciel apteki radzieckiej w Chełmnie, Arthur Meseck – właściciel młyna parowego w Nowe Dobra.

Natomiast kolejni właściciele dóbr we Wierzbowie – Hermann Julius Fock (między 1867 a 1879 r.), Louis A. Römer oraz Friedrich (Fritz) Brandes (między 1893 a 1935) i Beno Brandes – nie mieli z pobliskim wolnomularstwem nic wspólnego. Na liście członków loży Chełmno-Świecie nie ma również posiedziciela ziemskiego w Linowcu – Friedricha Petersa z Papowa Biskupiego, ani późniejszych dzierżawców, gdy majątek przeszedł na własność państwa, tj.: Augusta Petersa, W. Osmanna, a w czasach II RP – Theophila Müllera. Mimo to o przynależność do masonerii podejrzewano wielu niemieckich właścicieli większych majątków ziemskich. O tzw. farmazynach, jak potocznie nazywano wolnomularzy, przez wiele lat krążyły fantazyjne opowieści i legendy o ich rzekomo nadnaturalnych umiejętnościach i paktowaniu z diabłem. W rzeczywistości staropruskie loże masońskie nie zajmowały się okultyzmem, a w swoje szeregi przyjmowały wyłącznie chrześcijan i tylko w nielicznych przypadkach wyznawców judaizmu.

Loża „Wilhelm zur strahlenden Gerechtigkeit” została rozwiązana w grudniu 1937 r. decyzją Wojewody Pomorskiego i ostatecznie zlikwidowana rok później. Stanowiący jej własność gmach w Świeciu przy ul. Sądowej 6 został skonfiskowany i przeszedł na własność Skarbu Państwa. Po wojnie tak sam los spotkał m.in. gospodarstwa we Wierzbowie i w Linowcu. Pozostałe po nich zabudowania znajdują się obecnie w rękach prywatnych. Budynek dworu w Linowcu jest opuszczony i zaniedbany. Z kolei rezydencja z glinobitki we wschodniej części zespołu dworsko-parkowego we Wierzbowie ostatecznie popadła w trwałą ruinę i została rozebrana krótko po 2013 r. Połączony z nią, murowany budynek z przełomu XVIII/XIX w., pierwotnie służący za dom służby, został niedawno zmodernizowany i nieznacznie przebudowany (m.in. dodano lukarny na dachu).

* * *

Tekst opracowano na podstawie książki: Karol Plata-Nalborski, „Śladami masonów z Kociewia i okolic. Dzieje lóż wolnomularskich w Starogardzie Gdańskim, Chełmnie, Świeciu i w Tczewie”, Tczew 2020 (z uwzględnieniem przygotowywanej do niej erraty i uzupełnienia). Ponadto przy ustalaniu danych właścicieli i dzierżawców majątków wykorzystano następujące źródła:

1.      J. Chrostowska, „Katalog Parków Woj. Toruńskiego: Wierzbowo, gm. Lisewo”, Toruń 1982.

2.      „Westpreussisches Güter-Adressbuch”, Szczecin 1903.

3.      „Provinz Westpreussen  / im Auftrag der Landwirtschaftskammer unter Mitwirkung der Königlichen Behörden der Provinz”, Berlin 1909.

4.      „Güter-Adreßbuch für die Provinz Westpreußen”, Lipsk 1912.

5.      S. Manthey, „Książka adresowa gospodarstw rolnych ponad 50 hektarów Wojew. Pomorskiego”, Toruń 1923.

6.      S. Manthey, „Książka adresowa gospodarstw rolnych Województwa Pomorskiego”, Toruń 1929.

7.      „Spis abonentów sieci telefonicznych Dyrekcji Okręgu Poczt i Telegrafów w Bydgoszczy i Polskiej Akcyjnej Spółki Telefonicznej w mieście Bydgoszczy na 1939 r.”, Warszawa 1939.

   Poniżej można znaleźć linki do informacji o książce:

1. Zakładka o książce na portalu "Dawny Tczew" wraz z trzema filmami promocyjnymi youtube: https://www.dawnytczew.pl/pl/ksiazka-sladami-masonow-z-kociewia-i-okolic.html

2. Informacja o cenie i wysyłce (sklep internetowy DT): https://www.dawnytczew.pl/pl/sklep-dt.html

3. Post na profilu FB "Dawnego Tczewa": https://pl-pl.facebook.com/dawnytczew/posts/3104084786297369

Wśród wspomnianych filmików promocyjnych jest o loży Chełmno-Świecie, gdzie pojawia się epizod Wierzbowa. Podaję link bezpośredni: https://www.youtube.com/watch?v=-PSZQZESrTU